Czym jest mobbing, jak mu przeciwdziałać, jakie prawa ma osoba mobbingowana?

Mobbing w miejscu pracy to problem, z którym zmaga się coraz więcej osób, jednak wciąż nie każdy potrafi jasno określić, co tak naprawdę kryje się pod tym pojęciem. Choć pojęcie mobbingu pojawia się w mediach i literaturze branżowej, niewielu pracowników wie, jak rozpoznać jego przejawy, a także jakie kroki podjąć, jeśli sami stają się jego ofiarami. 

Czym jest mobbing?

Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko niemu, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika. Definicja mobbingu, zawarta w Kodeksie pracy, mówi, że efektem takich działań jest wywołanie u pracownika zaniżonej oceny przydatności zawodowej, poczucia poniżenia, ośmieszenia pracownika, a także izolowania pracownika od zespołu współpracowników.

Mobbing nie jest jednorazowym aktem nieodpowiedniego zachowania. Dane działania muszą mieć systematyczny i długotrwały charakter. Może on przybierać różne formy – od otwartej agresji po subtelniejsze, bierne formy ignorowania i marginalizowania pracownika. Przykładem może być sytuacja, w której pracownik jest ignorowany przez przełożonych lub współpracowników, a jego wkład w pracę jest regularnie bagatelizowany.

Ważnym elementem pojęcia mobbingu jest to, że działania te są celowe, a ich celem poniżenie, ośmieszenie lub wyeliminowanie pracownika z życia zawodowego. Skutkiem takich zachowań mogą być nie tylko problemy w pracy, ale również poważne konsekwencje zdrowotne, zarówno psychiczne, jak i fizyczne.

Zachowania dotyczące pracownika noszące znamiona mobbingu

Znamiona mobbingu dotyczą różnych aspektów funkcjonowania pracownika w miejscu pracy. Każde z nich wpływa negatywnie na zdrowie psychiczne i fizyczne ofiary oraz jej pozycję zawodową:

• Zachowania dotyczące pracownika związane z ograniczaniem procesu komunikacji: takie jak ignorowanie wypowiedzi, przerywanie czy blokowanie dostępu do informacji, prowadzą do izolowania pracownika. Tego typu działania często przyczyniają się do wykluczenia pracownika z obiegu informacyjnego, co może go odizolować od zespołu.

• Zachowania dotyczące relacji międzyludzkich w grupie współpracowników: mogą obejmować plotki, rozpowszechnianie fałszywych informacji i manipulacje, które skutkują izolacją pracownika oraz utratą zaufania współpracowników. Takie działania mają na celu wykluczenie pracownika z zespołu.

• Działania skierowane przeciwko pracownikowi: mające na celu ośmieszenie pracownika, mogą obejmować publiczne wyśmiewanie jego wyglądu, ubioru czy pracy, co powoduje zaniżoną ocenę przydatności zawodowej. Tego typu upokarzające usiłowania zaszkodzenia jednostce podważają pewność siebie i motywację ofiary.

• Naruszenia nietykalności cielesnej: związanie z molestowaniem seksualnym czy agresją fizyczną również są poważnym naruszeniem praw pracownika. Mogą one prowadzić do odpowiedzialności karnej sprawcy.

Konsekwencje mobbingu dla pracownika

Konsekwencje mobbingu są długotrwałe i dotykają zarówno życia zawodowego, jak i osobistego ofiary. Mobbingowani pracownicy często doświadczają problemów zdrowotnych oraz spadku pozycji zawodowej.

• Pogorszenie stanu zdrowia - to częsty skutek długotrwałego nękania. Mobbing wywołuje rozstrój zdrowia w postaci przewlekłego stresu, depresji, bezsenności, a nawet załamania nerwowego. Ofiary często potrzebują pomocy psychologicznej, co może prowadzić do roszczeń o zadośćuczynienie pieniężne.

• Zaniżona ocena przydatności zawodowej - jest naturalnym skutkiem nękania pracownika, co obniża jego wiarę w swoje umiejętności, prowadząc do spadku efektywności i motywacji. W wielu przypadkach ofiary mobbingu rozważają nawet rezygnację z pracy.

• Brak perspektyw rozwoju zawodowego - wynika z ograniczania dostępu do szkoleń, projektów i awansów, co prowadzi do stagnacji zawodowej. Ofiara może czuć brak perspektyw rozwoju zawodowego, co dodatkowo pogłębia poczucie wykluczenia z zespołu.

• Izolowanie pracownika i wykluczenie społeczne - są wynikiem rozpowszechniania fałszywych informacji i manipulacji. To negatywnie wpływa na zdrowie psychiczne ofiary, powodując samotność, lęk i utratę kontaktów społecznych w miejscu pracy.

Odpowiedzialność pracodawcy za mobbing

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, pracodawca ma obowiązek przeciwdziałać mobbingowi, co oznacza, że musi tworzyć zdrowe i bezpieczne środowisko pracy. Mobbing w pracy jest odpowiedzialnością pracodawcy zarówno wtedy, gdy to on jest jego sprawcą, jak i w sytuacjach, w których mobbing dopuszczają się inni pracownicy. Jakie działania może podjąć pracodawca, aby zapobiegać wystąpieniu mobbingu?

• Procedury antymobbingowe: pracodawca powinien wdrożyć regulaminy antymobbingowe, które określają zasady zgłaszania mobbingu oraz przyjmowania skarg pracowników, zapewniając dostępność procedur wszystkim pracownikom.

• Komisje i pełnomocnicy ds. mobbingu: w większych firmach mogą funkcjonować komisje antymobbingowe lub pełnomocnicy ds. przeciwdziałania mobbingowi, którzy rozpatrują zgłoszenia i podejmują działania chroniące pracowników, by przeciwdziałać długotrwałemu nękaniu.

• Szkolenia antymobbingowe: rolą pracodawcy jest organizacja szkoleń, które podnoszą świadomość pracowników i uczą, jak rozpoznać i zgłosić przejawy mobbingu.

Pracodawca ponosi odpowiedzialność prawną za mobbing, nawet gdy nie jest jego sprawcą, i może być zobowiązany do wypłaty odszkodowania oraz zadośćuczynienia pieniężnego za rozstrój zdrowia pracownika, wywołany mobbingiem.

Roszczenia i prawa ofiary mobbingu

Osoba, która padła ofiarą mobbingu, ma prawo dochodzić swoich roszczeń zarówno w firmie, jak i na drodze sądowej. Kodeks pracy zapewnia ochronę pracownikom i daje im narzędzia do dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia za zastraszanie pracownika. Pracownik musi udowodnić, że mobbing rzeczywiście zaistniał, przedstawiając dowody, takie jak zeznania świadków lub dokumenty. Wsparcie biegłych, np. psychologów, może potwierdzić wpływ długotrwałego nękania na zdrowie psychiczne. Jakie prawa przysługują ofiarom mobbingu?

• Rozwiązanie umowy o pracę wskutek mobbingu: pracownik może rozwiązać umowę o pracę z powodu mobbingu i zażądać odszkodowania od pracodawcy. Ważne jest, aby w wypowiedzeniu jasno wskazać, że powodem odejścia jest mobbing.

• Odszkodowanie z tytułu mobbingu: ofiary mobbingu mogą ubiegać się o odszkodowanie za straty materialne, takie jak utrata wynagrodzenia czy koszty leczenia. Odszkodowanie nie może być niższe niż minimalne wynagrodzenie.

• Zadośćuczynienie za krzywdę niematerialną: pracownik ma prawo dochodzić zadośćuczynienia za cierpienia psychiczne i rozstrój zdrowia, które muszą być potwierdzone przez biegłego sądowego.

• Możliwość pozostania w pracy i zgłoszenia mobbingu: ofiary mobbingu nie muszą odchodzić z pracy – mogą zgłosić mobbing w ramach procedur antymobbingowych, które mają na celu zakończenie nękania. Pracodawca nie może zwolnić pracownika za zgłoszenie mobbingu w miejscu pracy.

Jak zgłosić mobbing?

Pracownicy, którzy są świadkami mobbingu lub sami doświadczają nękania pracownika, powinni wiedzieć, jak i gdzie zgłosić mobbing. Kodeks pracy zobowiązuje pracodawcę do zapewnienia pracownikom łatwego dostępu do informacji na temat procedur zgłaszania mobbingu. Ważne jest, aby pracownicy mieli pewność, że zgłoszenie skierowane przeciwko pracownikowi polegające na mobbingu nie będzie miało negatywnych konsekwencji dla ich kariery, a ich bezpieczeństwo będzie priorytetem.

Skuteczne przeciwdziałanie mobbingowi to wspólny wysiłek pracodawców i pracowników. Wprowadzenie jasnych procedur, edukacja oraz otwarta komunikacja w miejscu pracy mogą znacząco ograniczyć ryzyko wystąpienia mobbingu i poprawić atmosferę w firmie.

Jesteś ofiarą mobbingu? Zobacz, co możesz zrobić

Ofiara mobbingu może podjąć różne kroki, aby chronić swoje prawa, w tym zebranie materiału dowodowego, wsparcie prawne i psychologiczne, a także zgłoszenie mobbingu pracodawcy lub do sądu pracy.

• Zbieranie dowodów: pracownik powinien gromadzić dokumentację, e-maile, notatki oraz relacje świadków, aby udowodnić mobbing i potwierdzić, że zachowania dotyczą pracownika miały charakter mobbingu.

• Świadkowie: mogą oni potwierdzić znamiona nękania, wspierając ofiarę mobbingu zarówno moralnie, jak i formalnie poprzez zeznania.

• Dokumentacja medyczna: pracownik powinien zgromadzić dokumentację medyczną, jeśli mobbing wywołał rozstrój zdrowia, co pomoże w procesie dochodzenia zadośćuczynienia pieniężnego.

• Wsparcie prawne: pomoc prawna, w tym konsultacje z adwokatem, może pomóc w przygotowaniu dokumentów i reprezentacji w sądzie pracy, co jest kluczowe, aby dochodzić pracodawcy odszkodowania.

• Zgłoszenie mobbingu do pracodawcy: ofiara powinna formalnie zgłosić mobbing pracodawcy, który jest zobowiązany do podjęcia działań mających na celu wyeliminowanie zjawiska mobbingu.

• Pozew do sądu pracy: w przypadku braku reakcji pracodawcy, pracownik może złożyć pozew do sądu pracy, domagając się odszkodowania i zadośćuczynienia za poniesione straty.

• Wsparcie psychologiczne: ofiary mobbingu powinny zasięgnąć pomocy psychologa, aby poradzić sobie z konsekwencjami, takimi jak lęk czy depresja, wywołanymi przez długotrwałe nękanie.

• Państwowa Inspekcja Pracy: pracownik może zgłosić mobbing do Państwowej Inspekcji Pracy, która może przeprowadzić kontrolę i udzielić pomocy prawnej, co jest ważnym krokiem w dochodzeniu swoich praw w miejscu pracy.